[صفحه اصلی ]   [Archive] [ English ]  
:: صفحه اصلي :: درباره نشريه :: آخرين شماره :: تمام شماره‌ها :: جستجو :: ثبت نام :: ارسال مقاله :: تماس با ما ::
بخش‌های اصلی
صفحه اصلی::
اطلاعات نشریه::
آرشیو مجله و مقالات::
برای نویسندگان::
برای داوران::
ثبت نام و اشتراک::
تماس با ما::
تسهیلات پایگاه::
بایگانی مقالات زیر چاپ::
DOI::
OPEN ACCESS::
::
جستجو در پایگاه

جستجوی پیشرفته
..
دریافت اطلاعات پایگاه
نشانی پست الکترونیک خود را برای دریافت اطلاعات و اخبار پایگاه، در کادر زیر وارد کنید.
..
آمار نشریه
مقالات منتشر شده: 644
نرخ پذیرش: 21.8
نرخ رد: 78.2
میانگین داوری: 307 روز
میانگین انتشار: 626 روز
..
آمار عمومی نشریه
آمار عمومی نشریه
..
تعداد دورها                          23
تعداد شماره‌ها 83
 تعداد مقالات 4001
 تعداد مشاهده مقاله 11748252
 تعداد مقالات ارسال شده در یکسال اخیر 3230
 تعداد مقالات پذیرفته شده  637
 درصد پذیرش 30
 زمان پذیرش (روز) 120
 تعداد پایگاه های نمایه شده 9
 h.index 3
میانگین بازه زمانی فرایند داوری 30
:: دوره 19، شماره 66 - ( 6-1398 ) ::
جلد 19 شماره 66 صفحات 205-185 برگشت به فهرست نسخه ها
بررسی رفتار آشوبناک تلخه رود استان زنجان در کواترنری
غلام حسن جعفری* 1، هژیر محمدی2
1- گروه جغرافیا، دانشگاه زنجان. (نویسنده مسئول).
2- دانش آموخته کارشناسی ارشد هیدروژئومورفولوژی، دانشگاه زنجان
چکیده:   (6238 مشاهده)

مقدمه

ژئومورفولوگ ها معمولاً به‌عنوان یک اصل ضروری به تشریح گذشته و حال پرداخته و آینده فرایندها را پیش­بینی می­کنند تا ماهیت و سرعت تغییرات را درک نمایند. در دو طرف رودخانه زنجانرود دشت­های وسیعی گسترش دارند که پوشش سطحی آن‌ها رسوبات آبرفتی دوران چهارم است شکل ظاهری منطقه به‌گونه‌ای است که سراب رودخانه‌های هردو قسمت به بلندترین ارتفاعات منطقه منتهی می‌شود؛ منتها در قسمتی از بخش‌های جنوب غرب دشت‌های زنجانرود در جبهه‌ی کوهستان چاله گرابن مانندی وجود دارد که آب‌های قسمتی از دامنه شمالی ارتفاعات جنوبی زنجان را در موازات جبهه کوهستان به قزل‌اوزن انتقال می‌‌دهد. شکل ظاهری منطقه رفتار آشوبناک رودخانه را تداعی می‌کند به‌طوری‌که لند فرم‌هایی ایجاد کرده که شکل ظاهری آن‌ها تسلط فرایندهای نئوتکتونیکی را مورد تائید قرار می‌دهد. در قسمت دیگری از حوضه لند فرم‌های ایجادشده بی‌شباهت به آثار تراس­های دریاچه‌ای قدیمی نیست. چنین لند­فرم‌هایی هرچند در دید اول شاهدی بر فعالیت‌های نئوتکتونیکی منطقه است به‌طوری‌که ستاری (1395) مبنای تشکیل لندفرم ها را نئوتکتونیک دانسته و با تحلیل شاخص‌های مورفوتکتونیکی حوضه را ازنظر تکتونیکی فعال معرفی کرده است ولی لند فرم‌های نهایی منتج از تکتونیک نیست هرچند امکان فعالیت‌های تکتونیکی نیز با توجه به گسل‌های موجود در منطقه زیاد است ولی عامل اصلی شکل‌گیری لندفرم ها تابعی از تغییرات مسیر رودخانه در طی کواترنری است تا فعالیت‌های نئوتکتونیکی. چنین شرایطی باعث مطرح‌شدن رفتار آشوبناک رودخانه تلخه رود زنجان در طی کواترنری شد.

مواد و روش

برای بررسی این رفتار آشوبناک، ابتدا محدوده موردنظر از DEM 30­­­­­ *30 منطقه مشخص گردید. برای شبیه‌سازی توپوگرافی گذشته به‌وسیله نرم‌افزار Pixel to code خطوط منحنی میزان‌هایی که دارای تعادل هستند، رقومی شد و خطوط منحنی میزان‌های نامتعادل در بخش‌های مختلف، بر اساس ارتفاع خطوط متعادل بازسازی ‌گردید. مسیرهای دارای پدیده‏ی انحراف و اسارت که رودخانه‌ها در حال حاضر در آن‌ها جاری هست، در جدول مشخصات طول و عرض جغرافیایی در نرم‌افزار Surfer حذف ‌گردید و با مشخصات X, y, Z توپوگرافی بازسازی، خروجی آن را در نرم‌افزار Global mapper وارد شد و در آن محیط، رودخانه‌ها حوضه بندی شده و میسر قبلی رودخانه­ها بازسازی ‌شد. با زدن پروفیل‌های طولی و عرضی در مسیر آبراهه­ها و توپوگرافی­های فعلی و شبیه‌سازی گذشته، اختلاف ارتفاعات و میزان فرسایش به دست آمد. با مراجعه بر روی میدان و برداشت‌های میدانی و تصحیح خطاهای کتابخانه‌ای تفسیر و تحلیل نهایی انجام شد.

بحث و بررسی و نتایج

بررسی‌های میدانی حاکی از آن است که شواهد اسارت یا انحراف را در نقشه‌های توپوگرافی به این شرح منعکس‌شده‌اند: 1- تغییر مسیر با زاویه 90 درجه یا بیش­تر در امتداد رودخانه­ها.2- وجود رسوبات آبرفتی درشت‌دانه در سراب رودخانه‌ها؛ قسمت ابتدایی و میانی رود یعنی سرچشمه و میاناب، مسیر حمل رسوبات و قسمت پایانی یا همان پایاب و گاها در میاناب، محل برجای گذاری رسوبات هستند. 3- آبراهه یک حوضه باگذشت زمان تقریباً متقارن می‌شود یعنی ساحل سمت چپ و راست آن در طی زمان هم‌اندازه و متقارن می‌گردد. امکان دارد تکتونیک سبب برهم خوردن چنین وضعیتی شود؛ اما زمانی که یک‌طرف رودخانه فاقد آبراهه قابل‌توجه و مساحت ناچیز باشد همانند حوضه موردمطالعه عامل اصلی آن تغییر مسیر رودخانه بوده است. کوتاهتر بودن آبراهه‌ها در یک‌طرف رودخانه نسبت به‌طرف دیگر حاکی از تغییر مسیر رودخانه است. 4- تفاوت ارتفاعی در سواحل حوضه‌های آبریز امر اجتناب‌ناپذیری است؛ اما زمانی که تفاوت ارتفاع زیاد همراه با طول آبراهه‌ی کمتر و وجود رسوبات آبرفتی دیاژنز نشده در خط تقسیم آب باشد حاکی از تغییر مسیر رودخانه نسبت به مسیر قبلی است. 5- منحنی‌های با پالس‌های عمیق یا سینوس‌های عمیق در بین و پایین‌دست منحنی‌های صاف تا سینوسی ساده در لیتولوژی های همگن دلیلی بر تغییر تسلط فرسایش قهقرایی مسلط به منطقه براثر تغییر سطح اساس ناشی از تغییر مسیر رودخانه است.

با تغییر سطح اساس قزل‌اوزن، فرسایش قهقرایی بر رودخانه‌ای با حوضه آبریز بسیار کوچک که در امتداد زنجان رود به قزل‌اوزن می‌ریخته مسلط شده و توانسته بخشی از آبراهه‌های دامنه‌های شمالی ارتفاعات جنوبی زنجان رود را منحرف کرده و به سمت قزل‌اوزن هدایت نماید و رودخانه جدیدی به نام تلخه رود ایجاد کند. شواهد این رفتار آشوبناک یک مخروط افکنه 110 کیلومترمربعی و دشت سری با تیپ مخروط افکنه به‌هم‌پیوسته است که در حال حاضر هیچ حوضه آبریزی از بالادست بر آن تسلط ندارد. کوتاه‌تر بودن طول آبراهه‌ها در یک‌طرف رودخانه، تفاوت اختلاف ارتفاعی زیاد رودخانه از خط تقسیم آب در دو طرف، وجود رسوبات آبرفتی دیاژنز نشده در خط تقسیم آب، تغییر مسیر 90 درجه رودخانه، منحنی میزان‌های با پالس‌های عمیق در بین و پایین‌دست منحنی میزان‌های صاف تا سینوسی ساده دلیلی بر تغییر مسیر رودخانه هستند.

واژه‌های کلیدی: آشوب، فرسایش قهقرایی، قزل‌اوزن، اسارت، انحراف.
متن کامل [PDF 1051 kb]   (2330 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: تخصصي
دریافت: 1396/2/10 | پذیرش: 1396/12/17 | انتشار: 1398/6/10
فهرست منابع
1. Abbasi, A. R., Elamizadeh, H., (2010), "Analyzing the role of neotectonic in morphology and drainage network behavior (Case study: Anjiran basin)", Journal of Geography and Regional Planning, 1: 57-75. [In Persian].
2. Abbasi, M., (2015), "Geomorphologic observation of alluvial alleys of rivers in Iran (Case study: Ghazlazan river)", Master's thesis, Faculty of Literature and Humanities, Zanjan University. [In Persian].
3. Alae Taleghani, M., (2009), "Iranian geomorphology", Tehran:Gomes publication. [In Persian].
4. Bakhtiari, F., (2015), "Geomorphologic thresholds (case study: Ghazlazan catchments basin)", Master's thesis, Faculty of Literature and Human Sciences, Zanjan University. [In Persian].
5. Cook, R. U., Doornkamp, J. C., (1990), "Geomorphology in environment management", Second Edition, Clarendon Press: Oxford.
6. Dadashzadeh, Z., Goli-Mokhtari, L., Ara', H., (2014), "Kias extinction and unpredictable developments in Ardebil's hole", geography Magazine and Environmental Planning, 55(3): 231-242. [In Persian].
7. Diru, M., (2011), "The basics of geomorphology", Translation of Khayyam, Maghsood. Tabriz: Mutahen Publications. [In Persian].
8. Dombrádi, E., Timár, G., Bada, G., Cloetingh, S., Horváth, F., (2007), "Fractal dimension estimations of drainage network in the Carpathian-Pannonian system", Global and Planetary Change, 58: 197-213. [DOI:10.1016/j.gloplacha.2007.02.011]
9. Frascati, A., Lanzoni, S., (2010), "Long-term River meandering as a part of chaotic dynamics? A contribution from mathematical modelling", Landforms, 35: 791-802. [DOI:10.1002/esp.1974]
10. Geological Survey of Iran, (2001), "Geological map with scale 1: 00000", Shet Mahanshan, Tehran: Geological survey of Iran. [In Persian].
11. Jafari, H., Bakhtiari, F., (2016), "Hydro-geonoretic survey of Gezel-Ozan hydrological basin", Geography and Development, 45: 221-242. [In Persian].
12. Jianhua, X., Yaning, C., Weihong, L., Minhe, J., Shan, D., (2009), "The complex nonlinear systems with fractal as well as chaotic dynamics of annual runoff processes in the three headwaters of the Tarim River", Geogr Sci, 19: 25-35. [DOI:10.1007/s11442-009-0025-0]
13. Kamaneh, A., Naderi, P., Taheri, M., Saket, M., (2011), "Spatial analysis of the Karp basin with the support of geomorphic and hydrologic arguments", Regional Planning Quarterly, 1: 71-84. [In Persian].
14. Karam, A., (2010), "Chaos theory, fractal (Split) and nonlinear systems in geomorphology", Journal of Natural Geography, 8: 67-82. [In Persian].
15. Khatibi, R., Sivakumar, B., Ghorbani, M. A., Kisi, K., Koçak, K., Farsadi Zadeh, D., (2012), "Investigating chaos in river stage and discharge time series", Journal of Hydrology, 414-415: 108-117. [DOI:10.1016/j.jhydrol.2011.10.026]
16. Mather, A. E., Harvey, A.M., Stokes, M., (2000), "Quantifying long-ton catchments changes of alluvial fan system", Geological of America Bulletin, 112 (12): 1825-2833. https://doi.org/10.1130/0016-7606(2000)112<1825:QLTCCO>2.0.CO;2 [DOI:10.1130/0016-7606(2000)1122.0.CO;2]
17. Milliman, J. D., Syvitski, J. P. M., (2013), "Geomorphic/tectonic control of sediment discharge to the ocean: The importance of small mountainous rivers", The Journal of Geology, 100 (5): 525-544. [DOI:10.1086/629606]
18. Mokhtari, D., (2009), "The role of non-river flows in morphological changes in the course of the canals. Case study: Baghalar river in the northern slopes of Moghagh (Northwest of Iran)", Geographic Space Magazine, 26: 113-135. [In Persian].
19. Nader Sefat, M. H., (1997), "Fundamental theories in geomorphology", Journal of the Development of Geography Education, 11: 25-31. [In Persian].
20. Nicolis, C., (1987), "Long-term climatic variability and chaotic dynamics", Journal Dynamic Meteorology and Oceanography, 39 (1): 1-9. [DOI:10.3402/tellusa.v39i1.11734]
21. Ramesht, M. H., (2013), "Geomorphologic maps (Symbols and permissions)", Tehran: Samt Publishing. [In Persian].
22. Rostam Khani, A., (2014), "Monitoring the geochemistry structure of Ghezloosin bedrowers", Master thesis, Faculty of Literature and Humanities, Zanjan University. [In Persian].
23. Sadegh Movahed, M., Hermanis, E., (2011), "Fractal analysis of river flow fluctuations", Physica A: Statistical Mechanics and its Applications, 387 (4): 915-932. [DOI:10.1016/j.physa.2007.10.007]
24. Sattari, A., (2016), "Study of the neotectonic condition of the Takhlehroud basin in Zanjan with emphasis on morphometric indices", Master thesis, Faculty of Literature and Humanities, Zanjan University. [In Persian].
25. Schummonf, S. A., (1977), "The fluvial system", John Wiley and Sons, New York.
26. Seyyed Javadin, S. R., Amirkabiri, A. R., (2005), "A comprehensive review on management and organization theories", Tehran: Knowledge View. [In Persian].
27. Solomon Pour, S. M., Sufi, M., Ahmadi, H., (2010), "Evaluation of topographic thresholds and factors affecting the sedimentation and expansion of gullies in the province of Neyriz Fars", Journal of Rangeland and Watershed Management, 63 (1): 50-53. [In Persian].
28. Tokhmehchi, B., (2004), "Using fractal geometry to simulate topographic levels", Amir Kabir Journal, 15 (59): 41-53. [In Persian].
29. Zhou, Y., Ma, Z., Wang, L., (2002), "Chaotic dynamics of flood series in the Huaibei River Basin for the last 500 years", Journal of Hydrology, 258: 100-110. [DOI:10.1016/S0022-1694(01)00561-3]
30. Yamani, M., Kamrani Dalir, H., (2010), "The effect of base level in the morphology of the river basin of the Sefidrud delta", Geological Quarterly of Iran, 16: 61-74. [In Persian].
ارسال پیام به نویسنده مسئول

ارسال نظر درباره این مقاله
نام کاربری یا پست الکترونیک شما:

CAPTCHA


XML   English Abstract   Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Jafari H, mohamadi H. Investigation of Zanjan Talkheh- Rud Chaotic Behavior in the Quaternary. جغرافیایی 2019; 19 (66) :185-205
URL: http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-2895-fa.html

جعفری غلام حسن، محمدی هژیر. بررسی رفتار آشوبناک تلخه رود استان زنجان در کواترنری. فضای جغرافیایی. 1398; 19 (66) :185-205

URL: http://geographical-space.iau-ahar.ac.ir/article-1-2895-fa.html



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
دوره 19، شماره 66 - ( 6-1398 ) برگشت به فهرست نسخه ها
فضای جغرافیایی Geographic Space
Persian site map - English site map - Created in 0.23 seconds with 43 queries by YEKTAWEB 4657