در کشور ایران بسته به شرایط متغیر آب و هوایی راهکارهای گوناگونی را جهت بهینه‌سازی شرایط آسایش انسان به کار بسته است. معماران سعی بر آن داشته‌اند که از شرایط طبیعی و اقلیمی بیشترین بهره را در بناها ببرند و یکی از این شرایط، سرمای بیش‌ازحد زمستان است که با استفاده از این سرما و شب‌های یخبندان زمستان یخ موردنیاز خود را برای فصل گرم تابستان تولید و ذخیره کنند. به همین جهت معماران فضای معماری ویژه‌ای به نام یخچال طراحی و ساخته‌اند. معماران گذشته با استفاده از تجربه و مهارت خود با در نظر گرفتن شرایط، عناصر یک بنا را طراحی و اجرا می‌کردند. این یخچال‌ها در مناطقی ساخته می‌شوند که تعداد شب‌های یخبندان و اختلاف دمای شب و روز زمستان زیاد بوده و دارای تابستان‌های گرم می‌باشد اما بااین‌حال گونه‌های مختلفی از یخچال‌ها در مناطق اقلیم سرد نیز مشاهده‌شده است. به‌طورکلی می‌توان اجزای یخچال‌ها را به دودسته‌ی کارگاه تولید یخ و عناصر نگهداری یخ تقسیم نمود. کارگاه تولید یخ شامل دیوار سایه‌انداز و حوضچه تولید یخ، عناصر نگهداری یخ شامل گود و چاله نگهداری یخ می‌باشد که بر اساس شرایط اقلیمی محل قرارگیری، تفاوت‌هایی در اجزای یخچال‌ها وجود دارد و یا فاقد برخی از این اجزا می‌باشند.

در این پژوهش برای جمع‌آوری اطلاعات از ترکیب دو شیوه‌ی کتابخانه‌ای و میدانی استفاده‌شده است که شامل بررسی اسناد، مقالات و کتاب‌های مرتبط و بخشی شامل بازدید نگارندگان از یخچال‌های برخی از نقاط می‌باشد. در ابتدا اقلیم‌های مختلف بررسی و تأثیر آن‌ها بر روی اجزای یخچال‌ها مورد تحلیل قرار گرفت. این عوامل شامل زاویه تابش خورشید، تعداد روزهای یخبندان و جهت وزش باد غالب می‌باشد. منطقه موردمطالعه در این پژوهش شامل تمامی مناطقی می‌باشد که دارای یخچال‌های سنتی بوده‌اند. در این میان این مناطق بر اساس اقلیم دسته‌بندی‌شده و در هر اقلیم شهرهایی که دارای تعداد یخچال‌های بیشتری بوده است جهت بررسی و تحلیل انتخاب‌شده‌اند. اقلیم‌های موردبررسی شامل مناطق سرد، گرم و خشک بیابانی و گرم خشک نیمه بیابانی می‌باشد.

در فرآیند شکل‌گیری این پژوهش در ابتدا مناطق دارای یخچال‌های سنتی شناسایی شدند. بدین منظور ابتدا شرایط آب و هوایی مناطق دارای یخچال‌های سنتی بررسی و با شرایط اقلیمی مناطق مختلف ایران تطبیق داده شدند. برای این امر از جدول‌ها، نمودارها و دسته‌بندی‌های اقلیمی مختلف بهره گرفته شد. به دلیل ثابت بودن اقلیم و عدم‌تغییر شرایط آب و هوایی درگذر زمان (از زمان ساخت یخچال‌ها تاکنون) امکان بررسی اقلیم زمان ساخت یخچال را بر اساس هریک از دسته‌بندی‌های اقلیمی وجود دارد و اطلاعات به‌دست‌آمده از هر یک از این روش‌ها یکسان می‌باشد. برای تحلیل شکلی و فرمی یخچال‌ها تلاش شده است نمونه‌های بسیاری در مناطق مختلف مورد بازبینی قرار گیرد. در نمونه‌های دیگر سازه‌های معماری نیز از این شیوه بررسی استفاده‌شده است که می‌توان به روایی و پایا بودن نتایج این تحقیق بر اساس این روش پی برد. مطالعات و بررسی‌های انجام‌شده در این پژوهش قابلیت انجام بر روی سایر سازه‌های سنتی ایران را خواهد داشت.

عوامل مختلفی بر روی شکل‌گیری فرم یخچال‌ها تأثیرگذار بوده است که یکی از این عوامل تأثیرگذار شرایط جغرافیایی محل احداث یخچال‌ها است. در این پژوهش سعی شد بر اساس دسته‌بندی‌های صورت گرفته توسط سایر پژوهشگران، اثر هریک از عوامل جغرافیایی را بر روی تمام عناصر سازنده یخچال‌ها بررسی شود. تعداد و نوع اجزا یخچال‌ها متأثر از تغییر عرض جغرافیایی و تغییر زاویه تابش خورشید، همچنین میانگین دمای زمستان منطقه می‌باشد. با پیش روی از شمال کشور ایران به سمت جنوب با کاهش عرض جغرافیایی و افزایش دما، افزایش زاویه تابش خورشید و کاهش تعداد روزهای یخ‌بندان، معماران به تکمیل اجزا و فرم یخچال‌ها پرداخته‌اند. به‌گونه‌ای که اقلیم سرد (مناطق کوهستانی شمال غربی ایران) ساده‌ترین فرم یخچال که شامل تنها یک گود بوده است و یخچال‌های مناطق گرم و خشک بیابانی و کویری ایران دارای کامل‌ترین اجزا می‌باشند. با بررسی‌های انجام‌شده مشخص شد زاویه تابش خورشید تأثیر به سزایی بر فرم یخچال‌ها داشته است. در اقلیم سرد ایران (شهرهای سرد شمالی) به دلیل تابش مایل خورشید یخچال‌ها فاقد دیوار سایه‌انداز بوده و با نزدیک شدن به مناطق کویری به ارتفاع دیوار سایه‌انداز افزوده می‌شود به‌گونه‌ای که در اقلیم بیابانی و شهرهای کویری یخچال‌ها دارای دیوارهای بسیار مرتفعی می‌باشند. همچنین در مناطقی که تابش خورشید اثر کمتری بر روی محل ذخیره یخ داشته باعث شده مخازن در درون زمین احداث شوند و با افزایش زاویه تایش خورشید، معماران نوع و پوشش این مخازن را تغییر داده و سعی بر آن داشته‌اند تا با افزایش ارتفاع پوشش آن‌ها، هوای گرم را از سطح یخ دور سازند. همچنین در مناطقی که زاویه تابش خورشید تقریباً به‌صورت عمود می‌باشد معماران با ساخت مخزن در شمال دیوار سایه‌انداز سعی در ایجاد مانعی جهت تابش مستقیم خوشید بر مخزن داشته‌اند. در مناطقی که تعداد روزهای یخ‌بندان زیاد بوده و نیاز به ساخت یخ نبوده است معماران به ساخت ساده‌ترین فرم یخچال‌ها بسنده کرده‌اند و در مناطقی مانند مناطق کویری یخ طبیعی کافی نبوده و نیاز به ساخت داشته‌اند معماران به تکمیل یخچال‌ها پرداخته و دیوار سایه‌انداز و حوضچه تولید یخ را نیز در کنار مخزن ذخیره یخ احداث می‌نمودند. جهت باد غالب در فصل‌های سرد سال نیز یکی دیگر از عوامل جغرافیایی مؤثر بر یخچال‌ها بوده است. برای بهره بری بیشتر از باد در تولید یخ در فصل زمستان معماران اغلب جهت دیوار سایه‌انداز را در جهت زاویه وزش باد در نظر می‌گرفتند.