---

هرساله هزاران تن خاک از سطح اراضی جنگلی، مرتعی و کشاورزی به وسیله اشکال مختلف فرسایش از دسترس خارج‌شده و با انباشت در مناطق مستعد رسوب‌گذاری سبب وارد آمدن خسارت‌های قابل‌ملاحظه‌ای می‌شود. برای مدیریت مناطق فرسوده و مهار این پدیده لازم است پهنه‌های تحت فرسایش و یا تولید رسوب شناسایی و مقادیر خاک فرسوده برآورد شود تا از این طریق علاوه بر تعیین مناطق آسیب‌پذیر و بحرانی، اقدامات حفاظتی متناسب جهت کاهش و یا کند کردن روند فرسایش صورت گیرد. لازمه این امر دسترسی به ابزارها و تکنیک های مناسب و استفاده از روش یا مدل برآورد فرسایش با دقت بالا و کارایی مورد قبول می باشد. برای نیل به این هدف از مدل تجربی MPSIAC استفاده شده است. این مدل در ایران در محیط‌های جغرافیایی مختلف مورد استفاده قرارگرفته و به علت کمی بودن و استفاده از پارامترهای متعدد نتایج قابل‌قبول و رضایت بخشی را نسبت به سایر مدل‌های تجربی ارایه داده است. در این روش نه عامل محیطی شامل زمین شناسی،خاک، ‌آب‌وهوا، رواناب، شیب، پوشش زمین، کاربری اراضی، فرسایش سطحی و رودخانه ای مورد بررسی قرار می گیرد و سپس با ارزش‌گذاری کمی هر پارامتر، میزان فرسایش و رسوب محاسبه می‌شود. در این پژوهش جهت برآورد رسوب و فرسایش حوضه آبریز بکرآباد، کلیه داده های عوامل نه گانه مدل به روش اسنادی و نیز بررسی‌های میدانی استخراج و لایه های مورد نیاز آن در محیط نرم‌افزاری GIS تهیه شدند. پس از تشکیل بانک‌های اطلاعاتی، ارزش‌گذاری کمی و وزن‌دهی به هر کدام از لایه ها بر اساس استانداردهای تعریف‌شده درمدل، نقشه نهایی پهنه بندی فرسایش و رسوب حوضه استخراج گردید. مقایسه مقادیررسوب برآوردی و نقشه پهنه‌های حساس به فرسایش حوضه با مقادیر مشاهداتی و نیز وضعیت میدانی حوضه نشان می‌دهد که خوشبختانه حوضه از نظر مقادیر فرسایشی در وضعیت حادی نبوده و روند توسعه آن در صورت مدیریت درست قابل جلوگیری است. در ضمن در بین عوامل فرسایشی حوضه، عامل وضعیت فرسایش سطحی، شیب و خصوصیات خاک از مهم ترین فاکتورهای موثر بر بروز انواع فرسایش می باشند.

---

فرسایش آبی خاک یک پدیده طبیعی است که امروزه تحت تاثیر فعالیت­های انسانی، همانند تبدیل غیرمنطقی زمین و تخریب پوشش گیاهی، به یکی از مهم­ترین تهدیدات محیط­زیستی در جهان تبدیل شده است. هدف پژوهش حاضر مدل­سازی توزیع مکانی فرسایش آبی خاک در حوضه آبخیز قره­سو و بررسی اثر کاربری سرزمین و شیب بر میزان فرسایش و اولویت بندی لکه­های احیای سرزمین بوده است. برای اولویت بندی نیز مهم­ترین لکه­ها از لحاظ حساسیت به فرسایش و تاثیر معیارهای سرزمین برآن شناسایی شدند. مدل­سازی فرسایش توسط معادله جهانی هدررفت خاک اصلاح شده (RUSLE) و به کمک فنون GIS صورت گرفت. نتایج نشان داد میانگین فرسایش در حوضه آبخیز حدود ۱۹ تن در هکتار در سال است. مناطق با فرسایش کم، متوسط و شدید به ترتیب ۶۲، ۲۶ و ۱۲ درصد منطقه را تشکیل می­دهند. بررسی اثر کاربری سرزمین و شیب اهمیت اثر متقابل این دوعامل در افزایش میزان فرسایش خاک به خصوص در زمین­های کشاورزی با شیب­های زیاد را نشان می­دهد. برای اولویت بندی از روش تناسب ناحیه­ای سرزمین استفاده شد و ۱۵ لکه دارای بیشترین حساسیت به فرسایش شناسایی گردید. نتایج این پژوهش مکان و اولویت انجام اقدامات جبرانی از قبیل تراس­بندی، بانکت، احیاء و استقرار پوشش گیاهی و انجام طرح­های آمایش سرزمین جهت کاهش فرسایش و جلوگیری از اثرات سوء آن بر محیط­زیست و اقتصاد منطقه را نشان می­دهد. 

---

برای بررسی و برآورد فرسایش ،باید ابتدا میزان جابجایی ها مورد بررسی قرارگیرد.این بررسی برای رودخانه ای مانند ارس که همواره در دشت سیلابی خود دارای بیشترین جابجای ها بوده، از اهمیت هیدروپولتیک برخوردار است .در این تحقیق به منظور برآورد فرسایش کناری و رسوب حمل شده در واحد مرزی رودخانه ارس از روابط مختلفی بهره گیری شده است .روابط Ω ،Ự ω وΈ  از جمله روابط بکار گرفته شده برای برآورد فرسایش کناری و رسوب حاصل از آن می باشند.نتایج حاصل از برآوردها در محیطGIS  به نقشه تبدیل شده اند. بررسی ها در پهنای دشت سیلابی ارس نشان می دهد که تغییرات پهنا در طول مسیر جریان بسیار متفاوت است و این پهنا در نزدیکی جلفا و پلدشت زیاد و در سایر قسمت ها کمتر می شود تغییرات در پهنا نشان از جابجایی زیاد مسیرجریان این رودخانه و گستردگی آبرفت ها در مسیر جریان می باشد در این قسمت ها قدرت برش رودخانه تا حدی که شعاع قوس ها زیاد افزایش نیافته ،در حد برش فوق العاده است و هر چه این برش افزایش یافته است برمیزان تخلیه رسوبات به رودخانه افزوده شده است و در نتیجه میزان جابجایی نیز افزایش یافته است .نتایج بررسی ها حاکی از این است که متاسفانه در طی سی سال اخیر میزان جابجایی رودخانه ارس به طرف ایران زیاد بوده و این به منزله کاهش محدوده دشت سیلابی در طرف ایران و برعکس افزایش میزان آن در طرف مقابل است

---

رشد روز افزون جمعیت و استفاده بیش از اندازه و غیر اصولی از منابع طبیعی به ویژه خاک باعث به وجود آمدن مشکلات  بسیاری گردیده است که مهم­ترین آن مربوط به فرسایش خاک و تولید رسوب می­باشد. که می­تواند لطمات جبران ناپذیری بر جوامع طبیعی و بشری داشته باشد. برای انجام این تحقیق نقشه واحدهای همگن با استفاده از نقشه های شیب، کاربری اراضی و زمین شناسی تهیه گردید. هر یک از عوامل موثر در فرسایش و پارامترهای موجود در مدل ها به طور جداگانه در هر واحد کاری اندازه گیری و در نهایت برای هر یک از زیرحوضه ها میزان فرسایش و تولید رسوب سالانه محاسبه شد. نقشه ی کاربری اراضی با استفاده از تصاویر سنجنده ETM  ماهواره لندست بعد از کلاس بندی تهیه گردید. بر اساس نتایج به دست آمده از این تحقیق میزان رسوب تولیدی سالیانه با روش MPSIAC در زیرحوضه واحد A حوضه ی مورد مطالعه به ترتیب ۳۴/۱۲۶متر مکعب بر کیلومتر مربع ، ۶۱۰۶  تن بر هکتار، در زیرحوضه واحد B به ترتیب ۷۴/ متر مکعب بر کیلومتر مربع ۱۶۷ ، ۱۸۰۴ تن بر هکتار و زیر حوضه واحد C به ترتیب ۳۶/۱۵۰متر مکعب بر کیلومتر مربع ،  ۹۶۵۹ تن بر هکتار برآورد گردید. نتایج حاصل از مقایسه میزان فرسایش ، در تعیین صحت روش ها نشان داد که روش MPSIAC برای برآورد میزان فرسایش و تولید رسوب سالیانه در شرایط طبیعی و خاکی حوضه مورد مطالعه نسبت به دو روش دیگر مناسب تر می باشد.

---

خاک بستر حیات و فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی، تنوع زیستی و بیولوژیکی می باشد. کمبود آمار و اطلاعات در زمینه فرسایش خاک و تولید رسوب در بسیاری از حوضه‌های آبریز کشور، کاربرد روش‌ها و مدل‌های مناسب را برای برآورد شدت فرسایش خاک و رسوب زایی الزامی می‌نماید. در این مطالعه با استفاده از مدل برآورد فرسایش BLM و روش تصمیم گیری چند معیاره ELECTRE-۱ به بررسی میزان فرسایش در حوضه رومشگان پرداخته‌شده و نقشه شدت و پهنه‌بندی فرسایش تهیه گردیده است. نتایج به کارگیری مدل ELECTRE-۱ نشان می دهد که عامل توپوگرافی (شیب) با وزن ۰,۵۵۷۸ بیش از سایر عوامل در فرسایش پذیری حوضه موثر بوده و نقش اصلی را بر عهده دارد. همچنین بر اساس این مدل زیر حوضه شماره ۱ در شمال حوضه، بیشترین میزان آسیب پذیری در برابر فرسایش را داشته و پس از آن به ترتیب زیر حوضه های ۲، ۴ و ۳ قرار گرفته اند. با به کار گیری مدل BLM نیز مشخص گردید که طبقه فرسایشی کم در حوضه آبریز رومشگان، بیشترین وسعت را شامل می‌شود و پس‌ازآن طبقات فرسایشی زیاد، خیلی زیاد، متوسط و جزئی قرار دارند. به‌طورکلی می‌توان گفت منطقه دارای قابلیت فرسایش‌پذیری متوسطی است. همپوشانی لایه‌ها مشخص نمود که حداکثر شدت فرسایش در دشت‌های دامنه‌ای و واحد کوهستان بوده که ذخایر تراستی و مخروط افکنه ای جدید و قدیم، مارن، آهک، سیلتستون، ماسه‌سنگ، کنگلومرا و ژیپس را شامل می‌شوند. همچنین واحد کاربری کشاورزی دیم بیشترین شدت و واحدهای جنگل و مرتع کمترین میزان فرسایش را دارند. از لحاظ عامل شیب هم، اراضی با شیب ۸ تا ۳۰ درصد بالاترین درجه فرسایش را به خود اختصاص داده‌اند.