---

چکیده جریان واریزه‌ای یکی از مهم‌ترین فرایندهای دامنه‌ای در جابجایی مواد به شمار می‌آید که موجب شکل‌زایی و افزایش بار رسوبی رودخانه‌ها می‌شود. به منظور بررسی جریان واریزه‌ها، دامنه‌های شمالی الوند واقع در ۱۵ کیلومتری شهر همدان مشخص و با استفاده از عکس‌های هوایی و نقشه‌های تویوگرافی ۰۰۰/۱:۵۰ و ۱:۲۵۰۰۰ و با استفاده از نرم افزار ArcGis ۹ تعداد ۴۴ نمونه از جریان واریزه‌ای به طور تصادفی انتخاب و مشخصات مورفومتری آنها از قبیل طول بخش معبر، ارتفاع جریان، عمق بخش معبر، عرض مخروط، شیب و ارتفاع با عملیات میدانی و نقشه برداری محاسبه و معین شد. با استفاده از نرم افزار spss و Excel همبستگی آماری بین مشخصات مورفومتری مانند عمق بخش معبر و شیب و یا محاسبه حجم واریزه‌ها مدلی جهت بر آورد عمق سایش و تخریب مواد دامنه‌ای ارائه گردید. نتایج حاصله از بررسی‌ها نشان داد که در بین عوامل موثر در تشکیل جریان واریزه‌ای در دامنه‌های شمالی الوند، ارتفاع و شیب بیشترین نقش را دارا می‌باشند. اما تمرکز واریزه‌ها بویژه از لحاظ تعداد، فراوانی و گستردگی در ارتفاع بین ۲۷۰۰ تا ۳۰۰۰ متری بیانگر نقش لیتولوژی، تکتونیک، نیواسیون همراه با سیستم شکل‌زایی و فرسایشی جنب یخچالی در تشکیل و توسعه واریزه‌های منطقه نیز است. به علاوه نتایج حاصله از بررسی نقش بارندگی بر اساس معادله کاین، بلیجنبرگ نشان داد، بارندگی‌های به وقوع پیوسته حدوداً ۱۵ الی ۱۰۵ دقیقه‌ای در برخی سال‌ها موجب حرکت واریزه-ها بر روی دامنه‌ها و ورود آن به رودخانه‌ها و افزایش باررسوبی و تخریب دامنه‌ها شده است.

---

مدل سازی تغییر شکل منحنی تداوم جریان، یکی از موضوعات مهم در هیدرولوژی بوده وابزار مناسبی برای تحلیل هیدرولوژیکی حوضه است. در این پژوهش تعداد ۲۲ ایستگاه با آمار مناسب و دوره مشترک آماری سال‌های آبی ۱۳۷۸-۱۳۵۳ انتخاب شد. با استفاده از نقشه توپوگرافی با مقیاس ۱:۵۰۰۰۰ و تعیین موقعیت ایستگاه‌ها، محدوده مورد پژوهش مشخص و پارامترهای اولیه حوضه با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، استخراج شد. واحدهای سنگ‌شناسی با استفاده از نقشه زمین‌شناسی رقومی شده، با مقیاس ۱:۲۵۰۰۰۰ استخراج و مساحت تحت پوشش هر واحد در هر حوضه محاسبه گردید. منحنی تداوم‌جریان با استفاده از داده‌های روزانه جریان، ترسیم و با استفاده از کد نویسی در محیط برنامه نویسی MATLAB شیب آخرین نقطه ‌عطف منحنی محاسبه و درصد عدم تجاوز معادل آن بر روی محور افقی منحنی تداوم جریان، به‌عنوان شاخص تغییر شکل منحنی انتخاب شد. تحلیل عاملی با استفاده از ۱۲ پارامتر انجام و همگن‌بندی با عوامل موثر صورت گرفت. سپس روابط رگرسیونی شاخص تغییر شکل منحنی تداوم جریان، با پارامتر‌های هیدرولوژیکی، زمین شناسی و هندسی حوضه‌ها در سطوح معنیداری کمتر از یک درصد تعیین گردیدند. نتایج آزمون تحلیل عاملی نشان داد که کلیه متغیر‌ها در قالب چهار عامل طبقه‌بندی می‌شوند که در مجموع در برگیرنده ۴۷/۷۴ درصد از واریانس داده‌ها می‌باشند. عوامل ارتفاع متوسط، بارش متوسط سالیانه، چگالی زهکشی و شاخص جریان پایه در قالب عامل اول، عامل زمین شناسی در عامل دوم، مساحت حوزه و طول رودخانه اصلی در عامل سوم و ضریب جریان در عامل چهارم، به‌‌عنوان مؤثرترین پارامتر‌ها شناخته شدند. نتایج تحلیل شیب منحنی نشان داد که میزان صدک‌های منحنی، معادل آخرین نقطه‌عطف، در حوضه‌های منطقه پژوهش، بینQ۸ تا Q۶۰ متغییر است.

---

فرسایش آبی خاک یک پدیده طبیعی است که امروزه تحت تاثیر فعالیت­های انسانی، همانند تبدیل غیرمنطقی زمین و تخریب پوشش گیاهی، به یکی از مهم­ترین تهدیدات محیط­زیستی در جهان تبدیل شده است. هدف پژوهش حاضر مدل­سازی توزیع مکانی فرسایش آبی خاک در حوضه آبخیز قره­سو و بررسی اثر کاربری سرزمین و شیب بر میزان فرسایش و اولویت بندی لکه­های احیای سرزمین بوده است. برای اولویت بندی نیز مهم­ترین لکه­ها از لحاظ حساسیت به فرسایش و تاثیر معیارهای سرزمین برآن شناسایی شدند. مدل­سازی فرسایش توسط معادله جهانی هدررفت خاک اصلاح شده (RUSLE) و به کمک فنون GIS صورت گرفت. نتایج نشان داد میانگین فرسایش در حوضه آبخیز حدود ۱۹ تن در هکتار در سال است. مناطق با فرسایش کم، متوسط و شدید به ترتیب ۶۲، ۲۶ و ۱۲ درصد منطقه را تشکیل می­دهند. بررسی اثر کاربری سرزمین و شیب اهمیت اثر متقابل این دوعامل در افزایش میزان فرسایش خاک به خصوص در زمین­های کشاورزی با شیب­های زیاد را نشان می­دهد. برای اولویت بندی از روش تناسب ناحیه­ای سرزمین استفاده شد و ۱۵ لکه دارای بیشترین حساسیت به فرسایش شناسایی گردید. نتایج این پژوهش مکان و اولویت انجام اقدامات جبرانی از قبیل تراس­بندی، بانکت، احیاء و استقرار پوشش گیاهی و انجام طرح­های آمایش سرزمین جهت کاهش فرسایش و جلوگیری از اثرات سوء آن بر محیط­زیست و اقتصاد منطقه را نشان می­دهد. 

---

یکی از روش‌های معمول برای تشخیص تغییرات آب و هوایی و آب‌شناسی، تحلیل روند در سری زمانی است. در این مطالعه روند تغییرات کیفی آب زیرزمینی محدوده‌ی مطالعاتی خاش براساس اطلاعات ۱۷ ایستگاه (۱۳ چاه و ۴ قنات) در دوره‌ی آماری ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۲ به کمک آزمون‌های ناپارامتری اسپیرمن و مان- کندال مورد ارزیابی قرار گرفت. شیب خط روند برای همه‌ی متغیرها با استفاده از تخمین‌گر شیب سن محاسبه شد. خصوصیات کیفی بررسی شده شامل خاصیت اسیدی (pH)، هدایت الکتریکی (EC)، سدیم (Na⁺)، درصد سدیم (Na%)، نسبت جذب سدیم (SAR)، سولفات (SO_۴^-۲)، بی‌کربنات (HCO_۳^-)، کلر (Cl^-)، منیزیم (Mg^۲+)، کلسیم (Ca^۲+)، پتاسیم (K⁺)، مجموع کاتیون‌ها، مجموع آنیون‌ها، سختی کل (TH) و مقدار کل مواد جامد حل شده در آب (TDS) بودند. نقشه‌های توزیع مکانی متغیرهای کیفی به روش کریجینگ با استفاده از نرم‌افزار ArcGIS تولید گردید. نتایج نشان داد که روش‌های به­کار برده شده در این تحقیق، در تشخیص ایستگاه‌هایی که کیفیت آب آن‌ها دچار افت بیشتری شده است، از عمل‌کرد مشابهی برخودارند. از بین متغیرهای مورد بررسی، EC و TDS در اکثر ایستگاه‌ها روند افزایشی داشتند. کیفیت آب زیرزمینی در ایستگاه‌های شماره‌ی ۱۰ و ۱۶ دارای بیش‌ترین روند معنی‌دار مثبت بود. میانه شیب خط روند در ۷۰ درصد از نمودارهای رسم شده مثبت بود. همچنین براساس نقشه­های پهنه­بندی، مقادیر متغیرهای Na%، SAR، pH و HCO_۳^۲+ در سال ۱۳۹۲ نسبت به ۱۳۸۴ در منطقه افزایش داشته‌اند. به­طور کلی نتایج تحقیق حاکی از افت کیفیت آب زیرزمینی در منطقه مورد مطالعه طی سال‌های اخیر می­باشد. لذا ارائه راه­کارهای مناسب مانند مدیریت و کنترل برداشت از آب‌های زیرزمینی برای جلوگیری از کاهش کیفیت آب زیرزمینی در منطقه ضروری به­نظر می­رسد.

---

فرسایش فرایندی انتخابی است و برخی از ذرات رس که از نظر حاصلخیزی اهمیت دارند به صورت خاکدانه های کوچک منتقل می شوند. انتقال تدریجی این ذرات، سبب باقی ماندن ذرات درشت تر با حاصلخیزی کمتر می شود. لذا لازم است پژوهش هایی در مورد تلفات حاصلخیزی و دانه‌بندی انجام گیرد. این تحقیق با هدف تعیین تلفات حاصلخیزی خاک ناشی از فرسایش دیمزارها و دانه‌بندی رسوبات انجام گردید. ابتدا، استان‌ها از نظر سطح زیر کشت دیم و تولید بررسی و چهار منطقه انتخاب شدند. خاک مورد نیاز به آزمایشگاه شبیه‌ساز باران و فرسایش انتقال و ویژگی هایی مانند توزیع اندازه ذرات، نیتروژن، پتاسیم قابل استفاده و فسفر قابل جذب اندازه گیری و میزان تلفات حاصلخیزی ناشی از فرسایش و دانه‌بندی رسوبات تعیین گردید. نتایج نشان داد که در پیشکمر و کوهین توزیع اندازه ذرات رسوب ریزتر از خاک اصلی و در سرارود به خاک اصلی نزدیک­تر و در گچساران بیش­تر از خاک اصلی می باشد. ازت کل خاک اصلی پیشکمر، سرارود، کوهین و گچساران به ترتیب ۰۸/۰، ۱/۰، ۰۶/۰ و ۰۹/۰درصد بدست آمد. فسفر قابل جذب و پتاسیم قابل استفاده در مناطق انتخابی به ترتیب ۷۶/۴، ۵/۱۰۴ و۴۷/۴، ۵/۳۵۹ و۰۲/۲، ۴/۲۲۲ و ۶۲/۹، ۳۶۰ میلی گرم بر کیلوگرم محاسبه گردید.