---

چکیده امروزه با توجه به روند رو به رشد جمعیت و تراکم جمعیت در مناطق شهری و لزوم ایجاد مناطق امن در مجتمع‌های زیستی علی‌الخصوص در شهرهای پرجمعیت و مستعد از نظر لرزه‌خیزی، لزوم نگرشی همه جانبه و فراگیر به حوادث طبیعی و فجایع ناشی از بروز آنها بیش از پیش جلوه نموده است. کلان شهر تبریز به خاطر نزدیکی به گسل تبریز که یکی از فعال‌ترین و خطرناک‌ترین گسل‌ها در سرزمین زلزله خیز ایران می‌باشد. همیشه شاهد حوادث و بلایای ناگوار طبیعی بوده است. در این بین منطقه ۸ شهری تبریز که به عنوان منطقه تاریخی و فرهنگی شهر تبریز شناخته می‌شود، دارای اماکن تاریخی با ارزش، بافت‌های فرسوده، ترافیک سنگین و تراکم جمعیت بالا است که اهمیت مطالعه و پژوهش را در زمینه مدیریت بحران را در این شهر بیشتر می‌کند. در پژوهش حاضر جهت مدیریت صحیح بحران در منطقه قدیمی ۸ تبریز، با بهره‌گیری از مدل سلسله مراتبی (AHP) در محیط GIS، اقدام به تفکیک سطوح خطرپذیر منطقه گردید. لایه‌های مورد استفاده در این مدل شامل فاصله از گسل، کیفیت ابنیه، تراکم جمعیت، نزدیکی به معابر، نزدیکی به فضاهای باز، درمانی، ایستگاه آتش‌نشانی، اماکن نظامی و انتظامی، پمپ بنزین و همچنین توپوگرافی محدوده مورد مطالعه می‌باشد. نتایج حاصل از خروجی مدل نشان می‌دهد که تنها ۹۶/۱۲% درصد از محدوده مورد مطالعه دارای وضعیت بسیار مطلوب می‌باشد. ۰۳/۵۲% درصد از محدوده نیز در وضعیت متوسط تا مطلوب از لحاظ خطرپذیری در مواقع بحرانی قرار دارد. ۰۱/۳۵% درصد از محدوده مورد مطالعه نیز در شرایط نامطلوب تا بسیار نامطلوب قرار دارد که این امر لزوم برنامه‌ریزی دقیق و اصولی را در مراحل قبل، حین و بعد از وقوع بحران از طرف مسئولین این منطقه طلب می‌کند

---

با توجه به رشد جمعیت و افزایش مهاجرت به شهرها، توسعه‌ی غیرقابل کنترل نواحی شهری، خلق سکونتگاه‌های جدید، کاهش سطح رفاه انسانی و بروز مشکلات فراوان شهری بویژه در کشورهای در حال توسعه، ضرورت توجه به تدوین الگوی بهینه­ی طرح های توسعه­ی شهری و تغییر آن از رویکرد ایستا و سنتی به رویکردی منعطف، مشارکتی و استراتژیک و راهبردی احساس می­شود. از اینرو در این تحقیق به دنبال امکان‌سنجی طرح‌های راهبردی – ساختاری در هدایت توسعه‌ی شهری در کلان­شهر تبریز می­باشیم. روش تحقیق در مطالعه­ی حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی می‌باشد. جامعه­ی آماری تحقیق شامل مدیران، کارشناسان و نخبگان دانشگاهی آگاه بر مسائل و مشکلات شهری در کلان شهر تبریز می­باشد که حجم نمونه بر اساس روش نمونه­گیری گلوله برفی ۲۰۰ نفر برآورد شده است. برای  تجزیه و تحلیل داده‌های این تحقیق از مدل­های استراتژیک SWOT، SOAR و روش معادلات ساختاری در نرم­افزار Amos استفاده شده است. نتایج این تحقیق نشان می­دهد که مهم­ترین اصل در تحقق­پذیری طرح­های راهبردی – ساختاری در هدایت توسعه­ی کلان­شهر تبریز نظام برنامه­ریزی و مدیریت شهری با امتیاز ۹۳/۰ بوده و در رتبه­ی بعدی نظام اقتصادی و سیاسی به ترتیب با ارزش ۸۵/۰ و ۷۲/۰ قرار دارند. همچنین در بین متغیرها واگذاری اختیارات و بخشی از وظایف تصمیم­سازی و تصمیم­گیری به سطوح پایین (محلی)؛ توجه به نقش مردم در نظام تهیه و تدوین و تصویب طرح؛ و توجه به بنیه­ی مالی – تجهیزاتی و تشکیلاتی شهرداری­ها به عنوان اهرم­های اجرایی طرح دارای بیشترین امتیاز می­باشند که به ترتیب ارزش آنها ۹۱/۰، ۸۵/۰ و ۸۲/۰ بوده است.
 

---

امروزه به دلیل وجود تنش آبی ناشی از کاهش بارندگی و بروز خشکسالی در کشور از یک سو و رشد مصرف بی رویه از منابع محدود آبی از سوی دیگر، تدوین و توسعه راهکارهایی در جهت بهبود برنامه‌ریزی، مدیریت، پایداری منابع آبی و اصلاح الگوی مصرف در کشور، امری ضروری به شمار می‏رود. یکی از کاربردی‏ترین روش‏ها در این خصوص، تعیین و تخمین میزان اثرگذاری عوامل مؤثر در تاب‏آوری منابع آبی کشور می‏باشد. پس از بررسی پژوهش‏های مرتبط، نتیجه حاصله آن شد که بیشترین تحقیقات انجام گرفته در این خصوص،
در جهت شناخت معیارهای مؤثر در ارزیابی، برنامه‌ریزی و پایداری سیستم‌های منابع آبی بوده و تاکنون پژوهش مجزایی در خصوص شناسایی معیارها و زیرمعیارهای مؤثر در تاب‌آوری منابع آبی ایران انجام نشده است؛ لیکن با اتکا به نتایج حاصل از مقالات و مراجع معتبر، مشخص شد دستیابی به موثرترین عوامل در تعیین تاب‏آوری منابع آب، با استفاده از بکارگیری روش دلفی (به دلیل اعتبار علمی و قابلیت استفاده در سطوح مختلف) امکان‏پذیر است. بر این اساس مطالعه پیش‏رو، با هدف شناسایی، غربالگری و اولویت‏بندی معیارها و زیرمعیارهای تاب‏آوری با استفاده از روش دلفی نگارش شده است. مطابق با اولین گام روش دلفی، در ابتدا لیستی از معیارها و زیرمعیارها به کمک مرور پیشینه پژوهش انتخاب شد و سپس توسط گروهی ۲۴ نفره از متخصصین محیط‏زیست و منابع آب (موسوم به خبرگان)، طی دو مرحله مورد سنجش قرار گرفت. نتیجه حاصل از این ارزیابی، تعیین ۳ معیار اکولوژیکی، اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی به عنوان معیارهای اصلی و استخراج ۹ معیار و ۱۸ زیرمعیار می‏باشد. نتیجه آن شد که پس از انجام اولویت‏بندی زیرمعیارها براساس دو فاکتور درجه و درصد اهمیت، به ترتیب زیرمعیارهای آب سطحی(چشمه و رودخانه) و بارش با ضریب اهمیت ۲,۶۲ و۲.۲۸ بعنوان مهمترین و زیرمعیارهای نفوذپذیری (زه‏کشی) و دما به ترتیب ضریب اهمیت ۱.۲۳ و ۱.۳۱ بعنوان کم اهمیت ترین زیرمعیارها مشخص شدند. همچنین با نرمال‏سازی ضرایب بدست آمده برای هر یک از زیرمعیارها، فرمولی خطی جهت تخمین تاب‏آوری منابع آب ارائه گردید.امروزه به دلیل وجود تنش آبی ناشی از کاهش بارندگی و بروز خشکسالی در کشور از یک سو و رشد مصرف
بی رویه از منابع محدود آبی از سوی دیگر، تدوین و توسعه راهکارهایی در جهت بهبود برنامه‌ریزی، مدیریت، پایداری منابع آبی و اصلاح الگوی مصرف در کشور، امری ضروری به شمار می‏رود. یکی از کاربردی‏ترین روش‏ها در این خصوص، تعیین و تخمین میزان اثرگذاری عوامل مؤثر در تاب‏آوری منابع آبی کشور می‏باشد.
پس از بررسی پژوهش‏های مرتبط، نتیجه حاصله آن شد که بیشترین تحقیقات انجام گرفته در این خصوص، در جهت شناخت معیارهای مؤثر در ارزیابی، برنامه‌ریزی و پایداری سیستم‌های منابع آبی بوده و تاکنون پژوهش مجزایی در خصوص شناسایی معیارها و زیرمعیارهای مؤثر در تاب‌آوری منابع آبی ایران انجام نشده است؛ لیکن با اتکا به نتایج حاصل از مقالات و مراجع معتبر، مشخص شد دستیابی به موثرترین عوامل در تعیین تاب‏آوری منابع آب، با استفاده از بکارگیری روش دلفی (به دلیل اعتبار علمی و قابلیت استفاده در سطوح مختلف) امکان‏پذیر است. بر این اساس مطالعه پیش‏رو، با هدف شناسایی، غربالگری و اولویت‏بندی معیارها و زیرمعیارهای تاب‏آوری با استفاده از روش دلفی نگارش شده است. مطابق با اولین گام روش دلفی، در ابتدا لیستی از معیارها و زیرمعیارها
به کمک مرور پیشینه پژوهش انتخاب شد و سپس توسط گروهی ۲۴ نفره از متخصصین محیط‏زیست و منابع آب (موسوم به خبرگان)، طی دو مرحله مورد سنجش قرار گرفت. نتیجه حاصل از این ارزیابی، تعیین ۳ معیار اکولوژیکی، اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی به عنوان معیارهای اصلی و استخراج ۹ معیار و ۱۸ زیرمعیار می‏باشد. نتیجه آن شد که پس از انجام اولویت‏بندی زیرمعیارها براساس دو فاکتور درجه و درصد اهمیت، به ترتیب زیرمعیارهای آب سطحی(چشمه و رودخانه) و بارش با ضریب اهمیت ۲,۶۲ و۲.۲۸ بعنوان مهمترین و زیرمعیارهای نفوذپذیری (زه‏کشی) و دما به ترتیب ضریب اهمیت ۱.۲۳ و ۱.۳۱ بعنوان کم اهمیت ترین زیرمعیارها مشخص شدند. همچنین با نرمال‏سازی ضرایب بدست آمده برای هر یک از زیرمعیارها، فرمولی خطی جهت تخمین تاب‏آوری منابع آب ارائه گردید.

---

پراکنش خصوصیات شیمیایی خاک­ و میزان تغییرات آن­ها، از عواملی هستند که در تولید پایدار، اهمیت ویژه­ای دارند. روش‌های اندازه‌گیری این ویژگی‌ها که عمدتا از طریق آزمون خاک امکان­پذیر می­باشد، آن هم در سطحی وسیع، بسیار وقت­گیر و هزینه‌بر است. یکی از روش­هایی که به منظور پایش وضعیت این ویژگی­ها و نیز کاهش هزینه­های نمونه­برداری در سطح وسیع استفاده می­شود، درون­یابی است. درون­یابی روش‌های متعددی دارد که هر روش در شرایطی خاص دقت متفاوتی دارد. در این تحقیق دقت سه روش معمول درون­یابی به منظور درون­یابی برخی فاکتورهای شیمیایی خاک­های اراضی کشاورزی استان خوزستان بررسی شده­اند. متغیرهای مورد نظر در این تحقیق شامل نیتروژن کل (TN)، پتاسیم قابل جذب (AK)،فسفر قابل جذب (AP)، کربنات کلسیم (CaCO۳)، درصد کربن آلی (OC)، هدایت الکتریکی (EC) و اسیدیته (pH) می­باشند که در ۲۷۰ نمونه خاک اندازه­گیری شدند. روش­های میان­یابی به کار رفته نیز شامل کریجینگ معمولی (OK)، میانگین متحرک وزن­دار (IDW) و توابع شعاعی (RBF) بوده است. برای انتخاب روش مناسب، از معیارهای آماری دقت (MAE)، انحراف (MBE) و مجذور میانگین خطا (RMSE) استفاده شد. بررسی نتایج واریوگرافی نشان داد که ساختار مکانی (نسبت همبستگی) فسفر (۲۴۳/۰) و پتاسیم (۱۵۹/۰) قابل جذب، قوی، نیتروژن کل ضعیف (خطای اندازه­گیری ۸۱۶/۰) و بقیه پارامترها ساختار مکانی متوسطی داشتند. بر اساس نتایج این جدول می­توان روش کریجینگ معمولی با مدل نمایی را بهترین و دقیق­ترین روش (۰۷۱۵/۰=MAE و ۰۸۹۰/۰=RMSE و ۰۰۰۶/۰-=MBE و ۹۱۲/۰=R۲) برای درون­یابی نیتروژن کل دانست. این در حالی­است که بهترین روش برای درون­یابی کربن آلی، فسفر قابل جذب، پتاسیم قابل جذب، کربنات کلسیم، اسیدیته و هدایت الکتریکی خاک به ترتیب RBF، کرجینگ معمولی (با مدل کروی)، کرجینگ معمولی (با مدل کروی)، RBF، کرجینگ معمولی (با مدل نمایی) و RBF بوده است. نتایج نشان داد که روش IDW روش مناسبی برای درون­یابی هیچکدام از پارامترها نبود. از نقشه­های تهیه شده به وضوح می­توان عدم یکنواختی کوددهی­ها را مشاهده نمود به نحوی که میزان فسفر قابل جذب در بخش­های جنوبی منطقه مورد مطالعه بیشتر ولی میزان پتاسیم قابل جذب در بخش­های شمالی و مرکزی منطقه مورد مطالعه بیشتر بوده است. در حالی که در بخش شرقی و غربی منطقه مورد مطالعه و در جاهایی که میزان pH بالای ۷/۷ است، میزان کربنات کلسیم خاک­ها در بالاترین حد خود یعنی ۴۶ الی ۴۹ درصد می­باشد. تهیه نقشه­های با دقت مناسب بوسیله روش­های زمین­آماری برای پارامترهایی که وابستگی مکانی خوبی دارند، روشی مناسب برای پایش و مدیریت اراضی در سطح کلان می­باشد.

---

واگذاری نقش های مهم به جامعه شهروندی در بافت های ناکارآمد نوعی پدیداری حکمروایی خوب در قالب اجتماعات مردم محور می باشد که می تواند ظرفیتی برای ایجاد مشارکت، سرمایه اجتماعی و اعتماد و انسجام اجتماعی باشد تا با انعطاف پذیری رخ داده بتوان بر پایداری شهری در این عرصه های سکونتگاهی و تاب آوری آن از بعد مخاطرات شهری دست یافت. منظور اصلی این پژوهش بررسی تأثیر حکمروایی اجتماعات محلی بر پایداری بافت‏های ناکارآمد شهریست که برای این منظور، چهار محلۀ ناکارآمد و فرسوده به نام‏های چوخورلار، قازان‏داغی، ملاحسین باغی و شمس‏آباد  شهر تبریز به عنوان پایلوت مطالعاتی انتخاب شدند. پژوهش حاضر بر مبنای هدف از نوع کاربردی و از لحاظ نحوۀ گردآوری داده‏ها از نوع توصیفی-همبستگی می باشد‏ در این راستا، ابتدا شاخص‏های دو مکتب حکمروایی اجتماعات محلی و پایداری شهری از منابع و ادبیات پیشین استخراج و پس از تبادل نظر با کارشناسان مربوطه اقدام به طراحی دو پرسشنامه در رابطه با دو مفهوم یاد شده گردید و تعداد ۱۲۵ پرسشنامه برای هریگ از محلات انتخابی در نظر گرفته شد  روایی این پژوهش محتوایی و برای پایایی از آلفای کرونباخ  استفاده شده است و سپس نتایج بدست‏آمده با یکدیگر ادغام و مدل نهایی پژوهش بدست‏آمد. در پژوهش حاضر برای نیل به اهداف مطالعه، از دو نرم‏افزار SPSS ۲۶ (جهت ارائۀ اطلاعات توصیفی و آزمون نرمال بودن داده‏ها) و۳ Smart PLS (جهت ساختن مدل معادلات ساختاری و سنجش تأثیر متغیرها برهم) استفاده گردید. نتایج بدست‏آمده از پژوهش، نشان از تأثیرگذاری مثبت، قوی و معنی‏دار متغیر حکمروایی اجتماعات محلی بر پایداری بافت‏های فرسوده است، که لزوم بکارگیری چنین ایده‏ای در برنامه‏ریزی و مدیریت این بافت‏ها را بیش از پیش روشن می‏سازد.